Artificiële intelligentie kan de opsporing van ernstige oogaandoeningen aanzienlijk, versnellen en vergemakkelijken, waardoor de lange wachtlijsten voor mensen met een verhoogd risico korter kunnen worden. Dat bewijst MONA met haar nieuwe oogscreeningsmethode, die eind vorig jaar werd geïntroduceerd in ons land. De VITO KUL-spin-off combineert medisch onderzoek van de KU Leuven met state-of-the-art AI-technieken ontwikkeld bij VITO. Het resultaat: een oogtest die heel betrouwbaar is, meteen resultaat geeft en die niet het minste ongemak bezorgt.
Hoe vroeger de diagnose, hoe beter de prognose
In België zijn er een half miljoen mensen met diabetes. Wat weinige patiënten beseffen is dat ze met hun chronische aandoening een veel hoger risico lopen op diabetische retinopathie, een beschadiging van het netvlies. Indien te laat of niet adequaat behandeld kan die oogziekte leiden tot verminderd gezichtsvermogen en zelfs blindheid. Diabetische retinopathie is dan ook de hoofdoorzaak van blindheid onder de werkzame beroepsbevolking in ons land.
Toch zien nog veel te weinig diabetici een oogarts, ook al kan bij een tijdige opsporing van de netvliesbeschadiging er meteen een behandeling worden opgestart – en zoals bij zo veel ziekten geldt ook hier: hoe vroeger de diagnose, hoe beter de prognose. Ruim een vijfde van de mensen met suikerziekte gaat zelfs nooit naar een oogarts, en slechts 50 procent gaat er jaarlijks minstens een keer langs. Toegegeven: dat ligt niet altijd aan hen, want België (net zoals de meeste andere landen) kampt met een nijpend tekort aan oogartsen, waardoor het soms een half jaar duurt vooraleer je eindelijk mag langskomen. Daarnaast worden diabetici ook ontmoedigd door de ongemakken van een traditionele oogscreening: om de pupillen te onderzoeken worden ze verwijd met oogdruppels, wat voor irritatie en duizeligheid achteraf kan zorgen – de eerste vijf uur na een screening mag je daardoor zelfs niet met de auto rijden.
AI analyseert netvliesscans
Diabetische retinopathie is niet de enige ziekte die via netvliesonderzoek kan worden opgespoord. Ook glaucoom, waarbij een oogzenuw is beschadigd, kan zo worden gediagnosticeerd. En misschien zijn ook niet-oogziekten zoals hart- en vaataandoeningen en dementie of de ziekte van Alzheimer ooit heel vroeg via deze weg te detecteren. Althans daar droomden onderzoekers van de KU Leuven en VITO van. Hun manier om die droom te verwezenlijken? Met kunstmatige intelligentie (AI) biologische veranderingen in het netvlies opsporen en die in verband brengen met de ontwikkeling van een bepaalde ziekte.
Vandaag zijn de AI-modellen getraind met honderdduizenden netvliesscans die eerder door oogartsen waren geanalyseerd. Nu staat de technologie op punt, zij het enkel voor oogziekten zoals diabetische retinopathie en glaucoom.
‘Aanvankelijk hoopten de bedenkers van de nieuwe oogscreeningsmethode heel uiteenlopende ziekten te kunnen gaan opsporen’, herinnert Bart Swaelens, hoofd tech transfer bij VITO, zich. ‘Maar om een spin-off te realiseren moet je focussen. Uiteindelijk bleek de detectie van diabetische retinopathie en van glaucoom het interessantste spoor om volgen.’
Ruim twee jaar geleden was het onderzoek naar de nieuwe oogscreeningsmethode, onder leiding van Bart Elen van VITO en in samenwerking met prof. oftalmologie Ingeborg Stalmans van de KU Leuven, rijp om de weg voor te bereiden van commerciële valorisatie. Swaelens: ‘We gingen toen op zoek naar een externe ondernemer met veel ervaring in de medische wereld om deze spin-off te leiden en de lancering van de nieuwe oogscreeningsmethode voor te bereiden. Zo kwamen we uit bij Olivier Ménage.’
De patiënt staat centraal
De Fransman Olivier Ménage, die meer dan 25 jaar ervaring had in de sector en al ettelijke jaren in België woonde, kwam bij het MONA-team op 1 april 2020, net nadat de coronapandemie in volle hevigheid was uitgebroken.
‘We gaven onszelf een jaar om de resultaten van het medisch onderzoek te vertalen in een innovatief commercieel product. Daarnaast werkten we tijdens dat jaar ook ons businessmodel uit en bepaalden we onze strategie.’ Dat moest dus allemaal via telefoon en videomeetings, Swaelens en Ménage hadden elkaar in maart 2020 welgeteld één keer ontmoet en vanaf dan enkel digitaal. ‘Je kunt wel zeggen dat het een heel bijzondere opstart was’, zegt Ménage. ‘Echt alles moesten we doen vanop afstand.’
Een cruciaal element in de strategie van MONA is dat de patiënt centraal staat. Die moet immers worden aangemoedigd om zich regelmatig te laten screenen. De screening moet dus laagdrempelig zijn, van korte duur, op veel plaatsen beschikbaar en natuurlijk comfortabel – lees: zonder de ongemakken van een pupilverwijding door oogdruppels. Het is de grote verdienste van MONA dat het al die eisen kon vertalen en integreren in haar oogscreeningsmethode. Die is gebaseerd op een camera die het oog van de patiënt scant. Na minder dan vier minuten is de scan voorbij en mag hij weer naar huis, terwijl de oogarts – die de screening altijd overschouwt – onmiddellijk de resultaten krijgt. Die hoeft er maar een blik op te werpen, want de analyse door de AI-software (met een sensitiviteit van 90 % en specificiteit van 95 %) is even betrouwbaar als die door mensen. Daardoor kan de oogarts een patiënt meteen doorverwijzen voor behandeling, als dat nodig is.
Creatie spin-off
In mei 2021 zag de VITO spin-off MONA dan het licht. Deze werd opgericht door Olivier Ménage, samen met Prof. Stalmans en Stef Rommes, één van de softwareingenieurs bij VITO, die nu de R&D binnen MONA leidt. De nieuwe oogscreeningsmethode sloeg al aan bij Belgische investeerders. In de zomer van 2021 kwamen die over de brug met een gezamenlijke som van 1,5 miljoen euro. Een fiks bedrag, maar dat is nodig voor bijkomende softwareontwikkeling, om extra personeel aan te werven en voor de afronding van de eerste pilootprojecten rond diabetische retinopathie- en glaucoomscreening.
Eindelijk is het grote moment daar. MONA introduceert haar screeningskiosk in ons land en schoot daarmee écht uit de startblokken. Intussen zijn er camera’s met software geïnstalleerd in verschillende ziekenhuizen in België. Die kunnen daarmee de workflow in hun oftalmologische afdeling optimaliseren, waardoor veel meer mensen gemakkelijker en sneller een screening kunnen laten doen.
MONA gaat internationaal
België mag dan een klein land lijken voor een ambitieus medisch bedrijf, maar met een half miljoen diabetici is de nood aan oogtesten hoog. Toch heeft MONA al ambitie om ook aan ziekenhuizen elders in Europa en ook in Afrika en het Midden-Oosten haar diensten aan te bieden.
‘We hebben bijvoorbeeld gesprekken lopen met ziekenhuizen in Congo en Rwanda. De kostenefficiëntie van onze screeningsmethode is daarbij een troef’, aldus Ménage. ‘België is in dit opzicht een zogenaamde beachhead-markt’, zegt Swaelens. ‘Dat is een eerste markt die je moet veroveren, om van daaruit te groeien naar andere markten.’ Van die groei profiteert overigens ook VITO, als mede-aandeelhouder van MONA.
